Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba zapalna skóry, wywołująca u pacjentów duży dyskomfort. Najczęściej jest diagnozowana u dzieci, ale może występować również w późniejszym wieku. Charakteryzuje się obecnością wykwitów skórnych takich jak wypryski, pęcherze, czy nadżerki, wraz z intensywnym swędzeniem, nadmierną suchością, pieczeniem i pękaniem skóry. Ponadto osoby z AZS mogą być bardziej podatne na zakażenie patogennymi drobnoustrojami, ponieważ ich bariera skórna jest osłabiona. W zależności od ciężkości AZS dzieli się na lekkie, umiarkowane i ciężkie.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry nie są w pełni zrozumiane, ale wyróżnia się czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby. Należą do nich predyspozycje genetyczne, zaburzenia odporności i bariery naskórkowej oraz czynniki środowiskowe, takie jak alergeny. Wśród ostatnich wymienia się najczęściej substancje chemiczne i detergenty zawarte w produktach stosowanych do pielęgnacji, które zmieniają pH skóry. Ponadto u 30% osób z AZS obserwuje się występowanie nadwrażliwości lub alergii na jakiś pokarm, ale ich wpływ na patogenezę choroby nie został definitywnie potwierdzony.
Jaką rolę odgrywa dieta w profilaktyce AZS?
Wpływ diety na patogenezę AZS jest nadal niejednoznaczny i kontrowersyjny. Istnieje wiele hipotez, które mówią o alergii pokarmowej jako przyczynie rozwoju choroby, ale najbardziej prawdopodobną jest jej współwystępowanie z AZS. Wiele składników pokarmowych może wywołać reakcje skórne, które niejednokrotnie nakładając się na zmiany atopowe, sprawiają trudności diagnostyczne. Coraz częściej można się spotkać z opinią, że alergia nie jest pierwotnym elementem patogenezy AZS, a może mieć jedynie znaczenie w nasileniu objawów skórnych przede wszystkim u małych dzieci i niemowląt. U dorosłych pacjentów bardzo rzadko podejrzewa się alergię pokarmową, jako czynnik wyzwalający AZS.
Wątpliwy jest wpływ diety i stosowanych suplementów przez kobietę ciężarną na rozwój AZS u dziecka. Nie potwierdzono zmniejszenia ryzyka wystąpienia choroby u dzieci, poprzez unikanie potencjalnie alergizujących produktów przez kobiety ciężarne. Nie zaobserwowano również żadnych korzyści z przyjmowania przez nie witamin D i E, siarczanu cynku, selenu oraz kwasów omega-3. Jedynie stosowanie zróżnicowanych szczepów probiotyków w trakcie ciąży przyczyniło się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia AZS u dzieci, a najlepsze wyniki obserwowano podając probiotyki zarówno ciężarnym, jak i niemowlętom.
Ponadto, wykluczono stosowanie diety eliminacyjnej u dzieci jako metody profilaktycznej, przeciwnie kluczowe wydaje się jej rozszerzanie około 4-6 miesiąca życia i wprowadzanie nowych pokarmów, również tych które mają duży potencjał alergizujący, co obniża ryzyko rozwoju alergii.
Dieta jako forma terapii uzupełniającej w leczeniu AZS
W przypadku walki z AZS coraz częściej obok leczenia farmakologicznego stosuje się metody alternatywne w postaci diety eliminacyjnej. Badania nie są jednoznaczne co do wpływu odżywiania na rozwój choroby, natomiast wielu pacjentów uważa, że wykluczenie pokarmów takich jak mleko krowie, jajo kurze, orzechy czy soja pozwala na złagodzenie objawów. Wysoce prawdopodobne jest również pozytywne działanie probiotyków nie tylko w profilaktyce, ale również w leczeniu AZS. Natomiast suplementacja witaminą D, selenem oraz nienasyconymi kwasami tłuszczowymi nie ma istotnego wpływu na przebieg choroby. AZS może utrzymywać się mimo stosowania diet eliminacyjnych, a manipulacje dietetyczne nie zapobiegają wystąpieniu alergii u noworodków zagrożonych atopią, a jedynie je opóźniają.
AZS – konieczność kontynuowania badań
W temacie AZS wciąż wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, dlatego tak ważne jest kontynuowanie badań, aby zgłębić temat patofizjologii tej choroby i na tej podstawie móc skutecznie zapobiegać wystąpieniu objawów lub pozwalać na ich złagodzenie u chorych. Warto pamiętać, że niekontrolowane i nieuzasadnione wykluczanie pokarmów mogą prowadzić do przewlekłych niedoborów i zaburzeń wzrostu u dzieci. Podstawą leczenia AZS powinno być zatem utrzymanie ciągłości bariery ochronnej skóry poprzez jej odpowiednią pielęgnację i leczenie przeciwzapalne, a nie modyfikacje diety.
Opracowano na podstawie: Tatka A., Pawliczak R., Czy dieta ma znaczenie w atopowym zapaleniu skóry?, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2022; 9, 2: 99–105, https://doi.org/10.5114/pja.2022.116416.