Alergia pokarmowa jest definiowana jako niekorzystna reakcja immunologiczna na specyficzny związek-alergen zawarty w diecie. Soja jest rośliną z rodziny bobowatych pochodzącą z rejonów Azji Wschodniej. Uznawana jest za źródło pełnowartościowego białka i jest od dawna stosowana w przemyśle oraz medycynie. Zaliczana jest do tzw. „wielkiej ósemki”, figurując jako jeden z ośmiu najważniejszych alergenów pokarmowych odpowiadających za 90% wszystkich reakcji alergicznych. Alergeny soi znajdują się również w produktach takich jak wędliny, sosy, majonezy, pieczywo, czekolada, desery mleczne i inne, a ich eliminacja z diety jest bardzo problematyczna.
Powszechność alergii na soję
Alergie pokarmowe nie tylko obniżają jakość życia pacjentów, ale także stanowią rosnący problem zdrowia publicznego. Obecnie szacuje się, że ponad 220 milionów ludzi cierpi z powodu alergii pokarmowej. Powszechność alergii na soję wzrasta na całym świecie, przyjmuje się, że występuje u 0,3% dorosłych i 0,4% dzieci.
Alergia na soję jest uznawana za jedną z najczęstszych alergii pokarmowych IgE-zależnych. Według wielu badań naukowych ma swój początek zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie. Jednak, w przeciwieństwie do innych alergenów pokarmowych, często przywiązuje się mniejszą wagę do reakcji alergicznych na soję. Wynika to z faktu, że w początkowych fazach reakcji alergicznych na soję częściej występują objawy skórne oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a rzadziej dochodzi do reakcji zagrażających życiu, jak np. wstrząs anafilaktyczny.
Alergeny soi i manifestacja kliniczna
Zawartość białka w soi wynosi około 37% suchej masy, a w obrębie tej frakcji sugeruje się obecność co najmniej 16 białek jako źródła potencjalnych alergenów, z których 8 scharakteryzowano najlepiej: Gly m 1-8. Najcięższe reakcje alergiczne, do których zaliczane są np. zespół alergii jamy ustnej, nudności, spadek ciśnienia tętniczego, bóle brzucha, duszność, rumień, pokrzywka, wymioty, biegunka, a także zagrażający życiu obrzęk krtani, wywoływane są przez główne białka immunogenne soi, czyli Gly m 5 i Gly m 6. Obrzęk krtani, gwałtowne spadki ciśnienia tętniczego, czy pełnoobjawowy wstrząs anafilaktyczny spotyka się stosunkowo rzadko. U dzieci, zwłaszcza małych, alergia na soję może się dodatkowo objawiać się mniejszym przyrostem masy ciała oraz spowolnieniem ich rozwoju.
Diagnostyka alergii na soję
Diagnostyka alergii na soję obejmuje różne metody, które pomagają potwierdzić obecność alergii i ustalić stopień jej nasilenia. Ze względu na bardzo podobne objawy większości alergii pokarmowych, istotną rolę odgrywa dobrze przeprowadzony wywiad lekarski. Ważnym elementem wstępnej diagnostyki jest również badanie przedmiotowe pacjenta, gdyż może pozwolić ono na obiektywną ocenę nasilenia objawów.
Wyróżnia się następujące metody diagnostyczne:
- Podwójnie ślepa próba kontrolowana placebo (DBPCFC, ang. double blind placebo controlled food challenge) – uważana jest za złoty standard w przypadku diagnostyki alergii pokarmowej, ale jej stosowanie jest ograniczone, ponieważ wymaga bardzo wykwalifikowanego personelu i stałego monitorowania pacjenta.
- Punktowe testy skórne (SPT, ang. skin prick tests) – w celu potwierdzenia wstępnego rozpoznania, punktowe testy skórne są zwykle pierwszym wyborem. Dodatni wynik nie oznacza rozpoznania alergii, ale może dostarczyć przydatnych informacji na dalszej drodze diagnostycznej, nawet w przypadku braku swoistych IgE w surowicy pacjenta.
- Oznaczenie stężenia swoistych IgE obecnych w surowicy badanych – ze względu na możliwość wystąpienia wyników fałszywie pozytywnych konieczna jest analiza całego obrazu klinicznego przed podjęciem decyzji o wyeliminowaniu alergenów z diety pacjenta.
- Test aktywacji bazofilów (BAT, ang. basophil activation test) – polega na ilościowej ocenie aktywacji bazofilii, zależnej od IgE i jest przeprowadzane jedynie w specjalistycznych ośrodkach diagnostycznych.
- Testy molekularne – stosowane, kiedy ocena stanu klinicznego oraz IgE w oparciu o ekstrakty alergenowe były niewystarczające. Polegają na oznaczeniu stężenia swoistych IgE skierowanych wobec poszczególnych komponentów alergenowych (CRD, ang. component resolved diagnostics).
- Testy serologiczne – wykorzystujące pełne ekstrakty alergenów, stanowiące mieszaninę wszystkich białek.
Alergia na soję może być wynikiem pierwotnego uczulenia, ale może również wynikać z reakcji krzyżowej na pyłek brzozy, orzeszki ziemne i rośliny strączkowe. Obecność swoistych IgE wobec białek Gly m 5 i Gly m 6 wskazuje na alergię na soję i świadczy o zwiększonym ryzyku ciężkich reakcji anafilaktycznych.
Podsumowanie
Alergia na soję jest nadal niezwykle istotnym problem w populacji, a największym utrudnieniem jest fakt, że soja jest obecna w wielu produktach spożywczych, w których chory nie spodziewa się jej spotkać. Obecnie nie ma dostępnego leczenia alergii pokarmowej, a jedynym rozwiązaniem, aby zapobiegać wystąpieniu dolegliwości jest ścisłe unikanie problematycznej żywności.
Opracowano na podstawie:
- Rosada T. et al., Alergia na soję – co wiemy obecnie?, Alergia Astma Immunologia 2019, 24 (3): 119-125.
- Zhao X. et al., Role of selenium in IgE mediated soybean allergy development, Critical reviews in food science and nutrition 2023, 63 (24): 7016-7024.