Ryby stanowią źródło składników odżywczych, takich jak białka, kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Jako źródło pożywienia pochodzenia zwierzęcego, wykazują największe zróżnicowanie gatunkowe wśród kręgowców. Łącznie dostępnych komercyjnie jest ponad 700 gatunków ryb, z których większość należy do ryb kostnoszkieletowych.
Alergia na ryby jest jedną z najczęstszych alergii pokarmowych, szacuje się, że występuje u 0,1 do 0,4% populacji na całym świecie. W większości przypadków ma ona charakter IgE-zależny. Według szacunków Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO, ang. Food and Agriculture Organization), na całym świecie stale rośnie popyt na ryby i produkty rybne.
Alergia na ryby – występowanie
Alergia na filet z ryb jest najczęstsza, ale reakcje alergiczne zgłaszano także na ikrę, żelatynę rybną oraz krew rybną. Częstotliwość występowania objawów alergii na ryby różni się wśród dzieci i dorosłych, a także między regionami świata. Częstość alergii jest wyższa w krajach o wysokiej konsumpcji ryb oraz rozwiniętym przemyśle przetwórstwa ryb, takich jak Norwegia, Szwecja, Dania, Hiszpania, czy w krajach azjatyckich.
Alergia na ryby – objawy
Do tej pory opisano alergeny z około 40 gatunków ryb. Uczulenie może być wywołane spożyciem ryb, ale także kontaktem skórnym lub wdychaniem oparów podczas ich przetwarzania. Już niewielkie ilości ryby (miligramy), są wystarczające, aby wywołać objawy alergiczne u uczulonych pacjentów. Klasyczne objawy kliniczne obejmują:
- zespół alergii jamy ustnej
- objawy skórne (rozlane pokrzywki, obrzęk)
- objawy ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, biegunka, wymioty)
- objawy ze strony układu oddechowego (katar, astma)
- wstrząs anafilaktyczny (w najcięższych przypadkach)
Wśród osób dorosłych szczególne znaczenie ma tzw. alergia zawodowa na ryby, która występuje u osób pracujących w przetwórstwie ryb i owoców morza. Najczęściej zgłaszanymi symptomami są wysypka na skórze, objawy ze strony górnych i dolnych dróg oddechowych (katar sienny, astma) i zapalenie spojówek. Udokumentowano również przypadki anafilaksji spowodowanej kontaktem skórnym.
Reakcje IgE-niezależne głównie zgłaszane są w przypadkach pediatrycznych, jako zespół indukowany białkiem pokarmowym (FPIES, ang. food protein-induced enterocolitis syndrome). Ostry FPIES manifestuje się w ciągu 1-4 godzin po spożyciu, objawiając się częstymi wymiotami, bladością i ospałością, które prowadzą do odwodnienia, a w niektórych przypadkach wstrząsu krwotocznego.
Alergeny zawarte w rybach
Ryby zawierają alergeny swoiste gatunkowo oraz wspólne wszystkim rybom. Problem reakcji krzyżowych jest związany z obecnością alergenów powszechnych, które mają także różną aktywność alergenów tzn. że występują w różnych ilościach w zależności od gatunków ryb.
Identyfikacja i dokładna charakteryzacja alergenów ryb z różnych gatunków i regionów umożliwia precyzyjniejsze diagnozowanie i ułatwia zapobieganie reakcjom alergicznym. Alergia na ryby najczęściej związana jest z reakcją IgE-zależną przeciwko β-parwalbuminie, która jest panalergenem – występuje ona u praktycznie wszystkich gatunków ryb. Sekwencja aminokwasów parwalbuminy może się różnić (55–95%) pomiędzy różnymi gatunkami ryb, ale mimo to zachowane jest podobieństwo strukturalne. Tylko 59% osób uczulonych na parwalbuminę reaguje na różne gatunki ryb, co oznacza, że 41% pacjentów toleruje jeden lub więcej gatunków. Tolerancja ta wynika z ilości β-parwalbuminy w mięśniach ryb, które dzieli się na dwa rodzaje tzw. jasne/białe i ciemne/czerwone. Ilość β-parwalbuminy jest 4-8 razy większa w mięśniach jasnych. Fakt, że proporcje mięśni jasnych i ciemnych różnią się między gatunkami sprawia, że ilość parwalbuminy jest różna w zależności od gatunku ryb. W rezultacie pacjenci uczuleni na parwalbuminę zawartą w rybach mogą tolerować pewne gatunki ryb kostnoszkieletowych o niskich stężeniach parwalbuminy, takie jak tuńczyk i miecznik. Dodatkowo, stężenie parwalbuminy jest inne nie tylko w różnych gatunkach, ale także w różnych częściach ryby.
Diagnostyka alergii na ryby
Postępowanie diagnostyczne, oparte jest na wywiadzie klinicznym, który często pomaga ustalić przyczynę występowania objawów alergicznych. W kolejnym kroku konieczne jest sprawdzenie obecności u pacjenta swoistych IgE wobec alergenów ryb w skórze (testy skórne) lub w surowicy (metody immunoenzymatyczne). Komercyjnie dostępne są testy skórne zawierające wyciągi alergenów ryb tj. testy typu prick-to-prick z natywną formą alergenów, które znacząco poprawiły jakość diagnostyki klinicznej. Ponadto to, powszechne jest stosowanie testów immunoenzymatycznych np. ELISA umożliwiających oznaczanie stężenia IgE dla pojedynczych alergenów oraz wieloparametrowe testy typu BLOT.
W niektórych przypadkach, konieczne może być wykonanie próby prowokacji pokarmowej (DBPCFC, ang. double blind placebo-controlled food challenge), która polega na podaniu w warunkach ambulatoryjnych pokarmu, który stanowi najbardziej prawdopodobną przyczynę objawów, oraz placebo i ścisłej obserwacji pacjenta. DBPCFC potwierdzają związek przyczynowo-skutkowy między występowaniem objawów klinicznych i odpowiedzialnych za nie alergenów pokarmowych. Są uważane za złoty standard w diagnostyce alergii, ale najczęściej ich przeprowadzenie jest możliwe tylko w specjalistycznych ośrodkach diagnostycznych.
Podsumowanie
Pacjenci z alergią powinni unikać spożywania ryb oraz innych pokarmów zawierających ich alergeny. Trwają również badania kliniczne, powstałej w ramach projektu FAST, (ang. fast allergy specific immunotherapy) szczepionki, która ma dużą szansę na wywołanie tolerancji immunologicznej u pacjentów z alergią na ryby. Wstępne rezultaty projektu FAST są bardzo obiecujące, a naukowcy mają nadzieję, że dzięki jej wynalezieniu uda się wyeliminować problem związany z ograniczeniami żywieniowymi wśród pacjentów, co znacznie podniosłoby komfort ich życia.
Opracowano na podstawie:
- Drewnik A. et al., Alergia na ryby, Alergia Astma Immunologia 2016; 21 (2): 88-95.
- Klueber J. et al., Fish Allergy Management: From Component-Resolved Diagnosis to Unmet Diagnostic Needs, Curr Treat Options Allergy 2019; 6: 322-337.
- Dijkema D. et al., Fish Allergy: Fishing for Novel Diagnostic and Therapeutic Options, Clinical Reviews in Allergy & Immunology 2022; 62: 64–71.