Czym są reakcje krzyżowe i jakie są ich przyczyny?
Z typową reakcją krzyżową mamy do czynienia w przypadku, kiedy przeciwciało wyprodukowane przez system odpornościowy przeciwko jednemu alergenowi, np. pyłkowi brzozy, jest w stanie związać się z zupełnie innym alergenem, np. orzeszkiem ziemnym. Konsekwencje reaktywności krzyżowej przeciwciał mogą być bardzo różne: od takich, które w ogóle nie wywołają objawów klinicznych (będą jedynie wypływać na wynik testów), poprzez objawy kliniczne słabsze niż w przypadku pierwotnej alergii, aż do tak samo silnych, jak u pacjentów z pierwotną reakcją alergiczną.
Dlaczego tak się dzieje?
Przeciwciała to bardzo precyzyjna broń układu odpornościowego. W normalnych warunkach chronią nas przed intruzami z zewnątrz, np. bakteriami czy wirusami. W przypadku alergii IgE-zależnej system odpornościowy jest niejako „zbyt czuły” i rozpoznaje niegroźne cząsteczki, np. ziarna pyłku, jako niebezpieczne, uruchamiając przy tym kaskadę reakcji immunologicznych. Konsekwencją są objawy alergii, np. w postaci alergicznego nieżytu nosa czy alergicznego zapalenia spojówek. Przeciwciała u osób z alergią produkowane są przeciwko ściśle określonym częściom danego alergenu, czyli tzw. epitopom alergenowym. Mogą one rozpoznawać określoną sekwencję aminokwasów (cząsteczek budujących białka), mówimy wówczas o epitopach liniowych, ale mogą również wiązać się z konkretnymi przestrzennymi strukturami łańcuchów białkowych alergenu, nazywamy je wtedy epitopami konformacyjnymi. Przeciwciała z dużą specyficznością rozpoznają konkretne epitopy, ale w przypadku dużej homologii, czyli podobieństwa w budowie pomiędzy alergenami, mogą się zwyczajnie „pomylić” i związać się z innym alergenem, powodując wspomnianą reakcję krzyżową. Jeśli podobieństwo w budowie dwóch różnych alergenów jest niskie, nieprzekraczające 30–50%, ryzyko reakcji krzyżowych jest małe, natomiast jeśli mamy do czynienia z dużym podobieństwem, przekraczającym 70–80%, reakcje krzyżowe są wysoce prawdopodobne. Reakcje krzyżowe są zdecydowanie częstsze w obrębie blisko spokrewnionych z sobą gatunków, np. w obrębie pyłku traw czy drzew, ale mogą również wystąpić pomiędzy odległymi gatunkowo źródłami alergenów, np. alergenami wziewnymi (pyłek drzew) i alergenami pokarmowymi (owoce i warzywa).
W serologicznych, alergologicznych testach paskowych reakcje krzyżowe objawiają się zwykle wieloma dodatnimi wynikami w obrębie określonych grup alergenów, np. warzyw, owoców, pyłku traw czy drzew. Nie należy jednak mylić alergii krzyżowej z alergią na wiele alergenów. W drugim przypadku mamy do czynienia z sytuacją, gdzie względem poszczególnych alergenów zostały niezależnie wyprodukowane przeciwciała będące przyczyną alergii.